Labels: ejdehakoshan

Labels: ejdehakoshan

Yousef alikhani
Translator: paymaan Jafar-Nejad


As the sky was clouding over, Gorgali, the shepherd, brought back the livestock to Melek. Everybody came and took their sheep to their own stable. Nastaraneh was angry. She was swearing at Gorgali:
-You name yourself a shepherd? Every single time one of my animals is missing.
Some people were sitting in front of the Tavoni*. Alikhan asked Gorgali:
-What’s going on again?
-I don’t know. Every time one of her ownerless animals gets lost.
Nastaraneh hit Gorgali’s shin with her stick:
-Ownerless? These ownerless animals are your responsibility.
And she told Alikhan who was looking at the sky:
- This goat of mine hasn’t come back.
Alikhan just like hadn’t heard her, said:
-You did good bring them back. It’s a heavy downpour of rain.
-Shame on me!
Nastaraneh guided her sheep towards Payeen-Mahalleh*. The air smelled like earth. She pushed away the wooden door of the stable and took them inside.
While she was leaving the neighborhood, Kablayee Atefeh asked her:
-Hey girl. Where are you going? It’s about to storm.
Nastaraneh didn’t answer. Kablayee* Easa said:
-It’ll be back by itself, wherever it is.
Mirza-ali was taking in the boxes in front of Tavoni
-It’s not smart enough to come back. If I don’t find it, wolves will take it away.
Ali-nejat asked:
-Do you want me to send someone after it?
Nastaraneh answered:
-I myself have a pair of feet.
-When there is no wisdom in the head, you suffer.
Everybody laughed and Nastaraneh hit the fence of the last house of the neighborhood with her stick and took the path that the livestock had come from. Mashdi Firouzehsaid:
-God knows his people’s behavior. She is strong, I swear to Imam-zadeh Ismael.
Nastaraneh hadn’t stepped out of the orchard, that she thought three hills away when the rain stops, a rainbow will glow.
She was hitting the fences with her stick on her way; maybe the goat had strayed while grazing around. But her mind was flying three mountains further where she would get after the rain. To Alemang-Darayo* Maintain.
It’s an old saying in Milek: “If someone passes under the rainbow, all her dreams will come true.”
It hasn’t been many years that she has been dreaming a young man whom she didn’t know, she would take their children’s hands one day and the only house in the Payeen-Mahalleh would become full of life. But there were no man in her destiny and her parents has been departed.
-What kind of life is this my dear?
- So what’s life?
-I don’t know
It was not her choice to find someone and bring him over. His father was laughing.
-Father!
-What dear?
-What does she mean?
-It’s nonsense.
Who could picture someone marry Kablayee QorbanAli’s daughter? They were in the Payeen-mahalleh from the beginning. She had told her mom:
-Well! Let’s sell here and move to Bala-mahalleh.
-Are you crazy?
-who’s gonna buy here?
One night mom’s body became heavy and inflated. Her face turned to mud color and she passed away. Everybody said that spirits revealed themselves to her:
-God forbidden spirits show themselves to someone.
-Yeah, maybe they weren’t bad ones, but how much one person can tolerate?
-Yeah right, one would scare to death.
Then, Kablayee QorbanAli fell down Mulberry tree. He wanted to pick some mulberry leaves for the sheep that she was feeding to get ready for fall’s butchery. He had been found the next evening with a broken back.
Nastaraneh had said:
- He has become handicapped.
She was right. She had to feed him by her hand, take his hands and take him to the rest room. At last he died.
When Nastaraneh stopped crying, she started taking care of the home. It didn’t take a long time to get used to the silence of the payeen-mahalleh. Her only problem was her missing sheep, which eventually became a hobby to break the silence of the evening, and then to get back home, to eat something, to lock the door, and to sleep.
Alikhan says:
-This ownerless place has sent all his young men to Qazvin.
He was talking about the young men of the Milek who after going to Qazvin they didn’t want to marry the girls from Milek.
It’s been a long time that Nastaraneh hasn’t been got rid of the thick hair in her chin. She used to go to backroom or somewhere alone to pick the hair out but they had grown again very fast. Just like women with a couple of children her scarf was white. She was not comfortable with colorful scarf. She was afraid of gossips:
-She wears colored scarf, and behaves seductive to be in someone’s arms.
It was pouring. Her shoes were sinking into the mud and were sounding like Shert Shert. She folded the bottom of her pants.
-This rain is a trouble.
She faced to the sky to feel the cool rain on her face more. Her scarf was wet, sticking to her hair. Some of her hair was out the scarf drawing a fine line on her forehead.
She reached to the stone cave. She wanted to go inside and wait for the rain to stop. Girls and boys that take their own sheep to graze, when it smells like the earth they take their livestock here and take them into the cave.
She said to herself:
Let’s say it stops now or in two hours, what’s the difference. I need to reach Allemang hill at the time of Allemag.
It was two hills away. She didn’t even stop to empty the muddy water inside her shoes which sounded Shert Shert. She put the stick inside the Chador Shab at her waist. She stepped on the stone trail which was slippery and wet under the rain. Her shoes were just like soup. She took them off. She untied her Chador and retied it around her muddy shoes. She sat on the stone trail; she held the stones with hand and crept slowly. Rain needles were thrown on her face. One side of her face was numb. Needles were rushing down. She could see to the bottom of the valley. The trail was all rough. The water in the valley was red under the silver rain and Sangestan hill didn’t want to end.
Her butt became hot and stiff. She stepped on the mud below Stone trail, sighed and walked. The sound of the rain from the top of the hill was diving to the valley and doubling in the reflection. The rain was sneaking through the hawthorn leaves and branches. She took the shoes and hit them against a tree beside the trail. Water mud and sand splashed on the earth.
Shaban’s wife while was taking her family to Qazvin had told:
- Girl! City is vast! Who knows, maybe your destiny is there. Why are you working like a slave for these ownerless properties?
Her brother was in Qazvin. He had told her that he could come and take her as well, he could rent a place and she could stay around him.
Shaban’s Wife had told:
- If this is the case, stay here. Living in Milek is a thousand time better for you to come to Qazvin, and then every hour he comes over. So what? This so called sir is your master. You don’t want it.
Milekies was selling their orchards, sheep, house, stable, and their storages. Nastaraneh wanted to sell everything but his brother had told: “Do you want us to loose our roots?”
She had told:
-Shit to your heart, destiny! What the hell is this written on my forehead?
She had become a gossip topic. They were saying:
-It’s her has survived by her own.
-My dear cousin, are you naive? How many people proposed her?
-Yeah but who? You mean Mirza-Ali? You call him husband? He is as old as her dad. God enlighten his grave.
It was raining non-stop. She passed Sorkheh-kooh. She thought to herself:
-I’ve passed Sange-kooh and Sorkheh-kooh. Now it’s only left Alemang-darayo.
When it stops raining, Alemang would stretch a bow from there and show its seven colors like a wristlet to Milekies. Half of the wristlet would be in the mountain and the colorful half would come to sojourn.
She sat down. Rain’s needles were piercing her head in and out of her chin. She thought now she had made it this far, it stop raining and Ale-mang shows off, and she could pass. So what?
She sprawled under a hawthorn tree. There were still lots of hawthorn-berries on the ground. The rain shook down ripe and unripe hawthorn-berries on the ground. Hi brother had told:” My wife and children would like to have hawthorn berry very much, collect some and send us”
The umbrella of the leaves was pierced. She felt the rain needles not only on her scarf, but also on her hair and her floral dress covered her wrinkled skin. She felt shivering. She was cold. She put her hands in the warm between her belly and the chador on her waist. It had desirable warmth. She slid her hand lower and lower. It was warm.
It had happened before some night or midnight while the animals in the stable were mating she felt like sliding her hands between her belly and the chador on her waist where was warmer. It wasn’t long ago that she woke up in the middle of the night and put away the sheet over her. Twist in herself and folded her legs in her belly. Just like a baby in the uterus. The tension was not leaving her alone. She rolled the blanket and moved it between her legs. The wave spread all along her body.
Now cold and warm were shrinking her body.
It was raining less. She figured this out when she felt its strikes on her head less.
She didn’t took her cane, she ran.
Nobody knew if she got there or not, but later on it’s said that, while Rahman the son of Mashdi Tala was heading back found the sheep and met her in the middle of the day.

God knows what happened between them.
Someone says:
-May God gives him long life. He did good. May God gives bliss to his youth
-May God gives luck

There are some people who say:
-Well what he had then? At least Nastaraneh has something: a house, orchard, and a little property.
- They say after a couple of nights this boy and his mom stayed there.
-Thanks god one thousand times! May god by intercession of The Five*, confer bliss to everybody’s end.
They say:
-Since when does a girl from Milek rest in an alien’s arms?
Nastaraneh was silent. She wasn’t saying anything. Even when Gorg-ali brings her sheep, he doesn’t see her. Rahman come to the square.
Rahman Mileki hoooy. Any sheep has lost or not?
Rahman laughes and take the sheep toward the stable.


• Prosperity

داستان بومی یا داستان آدم‌های بومی؟
علیخانی، پژوهشگر فرهنگِ عامه است. او چند کتاب تحقیقی در این زمینه منتشر کرده است. اما مخاطبانی که این کتاب‌ها را هم نخوانده باشند، می‌توانند با خواندن داستان‌های او به این نتیجه برسند که فرهنگ عامه و به خصوص فرهنگ مردم «‌رودبار الموت» دغدغه‌ی ذهنی نویسنده است. علیخانی چه در مجموعه داستان قبلی‌اش و چه در «‌اژدهاکشان» سعی در روایت زندگی مردم میلک و «‌رودبار الموت» دارد.
پرداختن به زندگی مردمی که واجد فرهنگ مشخصی هستند، نه تنها عیب کار نویسنده محسوب نمی‌شود؛ بلکه می‌توان آن را حُسن هم دانست. به شرط این که نویسنده، «داستان‌نویسی» باشد که بخواهد از پژوهش‌هایش برای روایت داستان استفاده کند. در واقع اگر پژوهشگر در مطالعات خود می‌کوشد بی‌طرفی‌اش را حفظ کند، داستان‌نویس ـ به ضرورت ذات داستان ـ نگاهی انتقادی به سوژه دارد.
علیخانی در مجموعه داستان «‌اژدهاکشان» نه به اندازه‌ی مجموعه‌ی قبلی‌اش، اما همچنان بیشتر پژوهشگر است تا داستان‌نویس. این گفته به معنای انکار تبحر علیخانی در قصه‌نویسی نیست؛ اما او در داستانهای این مجموعه چنان غرق در فرهنگ مورد علاقه‌اش است که انگار یادش رفته قصه بنویسد.
«‌قشقابل» « دیولنگه» « کوکبه» «‌اوشانان» «‌الله‌بداشت سفیالی» «‌سیا مرگ و میر» این‌ها عناوین تعدادی از داستان‌های مجموعه است. در متن داستان‌ها هم غالباً فرا‌روایت‌های رایج در بین مردم منطقه‌ی میلک نقل می‌شود و پرداخت داستانی کم‌تر مورد توجه قرار می‌گیرد.
تعلق خاطر نویسنده به این باورها باعث شده که او در «‌داستان» کردن آن‌ها جانب احتیاط را نگه دارد تا مبادا آسیبی به آن فراروایت‌ها وارد آید. در واقع نوع برخورد نویسنده به باورهای مردم میلک بیشتر شیفتگی است تا مشاهده. برای روشن شدن این نسبت، بررسی ساختار داستان‌های کتاب ضروری است.
قصه‌گویی‌ یا داستان‌نویسی
فرهنگ عامه‌ی منطقه‌ای که به دلیل عدم برخورد شدید با فرهنگ مدرن و شهری، هنوز بکارت‌اش را از دست نداده، واجد پتانسیل قابل توجهی است که می‌تواند خیلی به نویسنده کمک کند. به شرط آن که نویسنده به آن‌ها به شکل خمیرمایه‌ی کار و نه احتمالاً ساختارهای پیش‌ساخته نگاه کند.
این اتفاق فقط در یکی دو داستان مجموعه‌ی «اژدهاکشان» افتاده است. در داستانی به همین نام که از ساختار قابل قبولی برخوردار است چیدمان داستانی جمله‌ها، ساختاری جدید بر یک قصه‌ی قدیمی دارد. پاراگراف‌ها تا پایان داستان تمام نمی‌شوند و صرفاً با جمله خبری رها می‌شوند.
کلمات ابتدایی چند پاراگراف این داستان چهار صفحه‌ای می‌تواند نشان دهنده‌ی این ناتمامی باشد.
«‌این مهم نیست که زرشکی‌ها سوار....»
«‌اصل ماجرا هم این نیست،...»
«خود حضرتقلی، هم معلوم نیست که از زهر....»
«‌باز هم اصل ماجرا این نیست که حالا حضرتقلی بوده....»
«‌می‌گویم نمی‌دانم وا...، این که او می‌دانسته،....»
«‌می‌گویم این هم حتی به نظر من چیز مهمی نیست...»
داستان، قصه‌ای افسانه‌ای را روایت می‌کند که با مخلوط شدن در باورهای مذهبی مردم و با روایت متفاوت نویسنده مخاطب را کنجکاوانه با خود همراه می‌کند.
اما در اکثر داستان‌های مجموعه چنین ساختاری دیده نمی‌شود. تعدادی از داستان‌های مجموعه نظیر «‌قشقابل» فاقد ویژگی‌هایی است که متن را از قصه‌ی مادربزرگ‌ها مجزا می‌سازد. وقتی داستان‌ها شخصیت‌محور نیستند، انتظار می‌رود ماجرای جذابی برای روایت وجود داشته باشد.
داستان‌های کتاب «‌اژدهاکشان» شخصیت محور نیستند. چون کم‌تر می‌بینیم که نویسنده، شخصیتی داستانی خلق کند. در هر داستان تعدادی شخصیت به نامهای «‌گرگعلی» « کبلایی اوسط» «‌کبلایی رجب» «حضرتقلی» «‌کبلایی یاقوت» «‌مشدی دوستی» و ... وارد قصه می‌شوند.
اما مشکل اینجاست که چون نویسنده احساس قرابت زیادی با قصه‌های عامیانه دارد، فرض را بر این گذاشته که شخصیت‌ها برای مخاطب نیز ملموس است. در حالی که به طور مثال شخصیت‌های داستان «‌ملخ‌های میلک» از هیچ کدام از ویژگی‌های چالش‌برانگیز یک شخصیت داستانی برخوردار نیستند.
اما در این داستان به خاطر ریتم قابل قبولِ وقوع اتفاقات، ماجرامحوری جور شخصیت‌پردازی و یا در واقع نپرداختن شخصیت‌ها را می‌کشد. با این همه وقتی نویسنده در متن داستان سراغ قصه‌های فرهنگ عامه می‌رود که عمدتاً سینه به سینه نقل شده‌اند، حداقل انتظار این است که نگاهی انتقادی به هستی قصه و مردمانی که به آن باور دارند داشته باشد.اما آیا علیخانی چنین کاری کرده است؟

روستایی همیشه خوب نیست
متأسفانه در محاورات روزمره که سرشار از قضاوت‌های بدون تعقل و مصرفی است، جملاتی وجود دارد که برخاسته از سوء‌تعبیرهای دست چندم از واقعیت‌هایی هستی‌شناسانه است.
حتماً عبارت «‌روستایی‌ها، ساده و مهربان هستند» را شنیده‌اید. دو صفتی که در این جمله برای توصیف «‌روستایی‌ها» به کار گرفته شده با هم تضادی ندارد؛ اما لزوماً مترادف هم نیستند. «روستا» مکانی است که کم‌تر از شهر تحت تأثیر مدرنیته قرار گرفته و روند تحولات ارتباطی نیز در آنجا کندتر انجام می‌پذیرد.
این که روستایی‌ها ساده هستند، می‌تواند قابل قبول باشد. شهر و مردمانش با مظاهر مدرنیته خو گرفته‌اند، چالش‌های پیچیده‌تری را پیش رو دارند. اما این به معنای «‌خوب» بودن یا «‌بد» بودن روستایی‌ها نیست. روستایی به دلیل دوری از شهر، مناسباتی ساده‌‌تر و ساختار فکری سهل‌الوصول‌تری دارد.
اما انسان شهری ماهیتاً تفاوتی با انسان روستایی ندارد. انسان شهری می‌تواند دوست بدارد، انسان روستایی هم. در عین حال هر دویشان می‌توانند همچون هابیل، برادرشان را به قتل برسانند. این مقدمه‌ی نسبتاً طولانی مدخلی بود برای وارد شدن به این بحث که رویکرد یوسف علیخانی به مردم منطقه‌ای که داستانشان را بازگو می‌کند. رویکردی که دور از واقعیت و عمدتاً بر همان باور نادرست درباره‌ی روستایی‌هاست.
شخصیت‌ها در داستان‌های مجموعه‌ی «‌اژدهاکشان» به دو دلیل تصویری واقعی ندارند. اول این که به دلیل تعلق خاطر نویسنده به قصه، شخصیت ها چالش‌برانگیز نیستند. این تعلق خاطر سبب شده است که نویسنده تصور کند که مخاطب، همچون او به کشمکش‌های درونی قصه و شخصیت‌ها واقف است و از خلق آن‌ها اجتناب می‌کند. نویسنده نباید چنین تصوری داشته باشد. چرا که او هنگام نوشتن قصه نه پژوهشگر است و نه یکی از دوست‌داران مردم میلک. او صرفاً داستان‌نویس است.
دلیل دوم برای غیر‌واقعی بودن شخصیت‌ها، قضاوت نویسنده درباره‌ی مردم میلک و فرهنگ مردم آن منطقه است. شخصیت‌های منفی داستان اصلاً شکل نگرفته‌اند. چون اصلاً شخصیت داستانی نیستند که نقش مثبت یا منفی داشته باشند. نویسنده در روایت قصه چنان شیفته‌ی فرهنگ میلک است که از واکاوی شخصیت‌ها، چه مثبت، چه منفی، خودداری می‌کند.
هستی‌شناسی داستان‌های «اژدهاکشان» عینیتی از همان انگاره‌ی «روستایی ساده و خوب» است. اما داستان در مقابل آدم‌های خوب به آدم‌های بد هم نیازمند است تا کشمکش حاصل از برخورد این دو گروه، داستان را رقم بزند. علیخانی به این موضوع آگاهی دارد. اما به دلیل تعلق خاطر به مردم میلک شخصیت‌های منفی او هیچ جذابیتی ندارند.
او به جای پرداختن به شخصیت منفی، سعی می‌کند صرفاً روایتی را که «‌شنیده»، بازگو کند. برادرهای کوکبه در داستان «‌دیو‌لنگه و کوکبه» قصد جان معلمی را دارند که دل در گروی خواهرشان نهاده است. اما این تقابل شکل نمی‌گیرد و در عوض نویسنده، قصه را به یک افسانه پیوند می‌زند.

زبان بومی یا داستان بومی؟
جز در نام داستان‌ها، نویسنده می‌کوشد به نسبت مجموعه داستان قبلی‌اش کم‌تر از کلمات خاص تعریف شده در زبان مردم میلک بهره بگیرد. اما زبان داستان همچنان با زبان مردم آن منطقه روایت می‌شود. احتمالاً نویسنده با این کار خواسته مخاطب را به داستان نزدیک‌تر کند.
ولی عملاً این اتفاق نمی‌افتد. چون مخاطب در خوانش داستان دچار مشکل می‌شود. دیالوگ‌های داستان عمدتاً قابل فهم نیستند. با ذکر چند مثال به این مساله جدی‌تر می‌پردازم.
«‌ـ البت اگه اسپرزی، چیزی ببود، دکتر بیاوردیم یا دوا بدادیم بهش، اما این یقین ششه.» (‌صفحه‌ی ۱۵)
« ـ پسر مشدی قشنگ ره خبر برسان، بزان ره بیاره محل» (صفحه‌ی ۱۷)
«‌ـ‌بی‌ربط چیه. هر سال می‌ریم کلی این در اون ور می‌گردیم تا همچین گل گاوی گیر می‌آریم.» (صفه‌ی ۱۰۵)
خواننده‌ی داستان‌های کوچک کتاب «‌اژدهاکشان» برای خواندن این جمله‌ها به زحمت می‌افتد. چون بر اساس ساختار زبان مردم میلک نوشته شده است. جملات با چنین ساختاری به دو دلیل برای خواننده‌ قابل فهم نیستند.
اول این که بعضی کلمات برای خواننده‌ فارسی‌زبان، غیر قابل فهم هستند. دیگر این که چنین گویش‌هایی عمدتاً وجه گفتاری دارند و قابلیت نوشتاری‌شان پایین است. من گیلانی‌ام و به دلیل وجود وجه مشترک گویش مردم میلک قزوین و زبان بخشی از مردم غرب گیلان بیش از خواننده‌ی مثلاً یزدی یا مشهدی با زبان داستان‌ها ارتباط برقرار می‌کنم.
با این وجود موقع خواندن داستان‌ها گاهی پیش آمد که یک جمله را سه یا چهار بار با صدای بلند بخوانم تا منظور نویسنده را متوجه شوم. برای نمونه در جمله‌ی «پسر مشدی قشنگ ره خبر برسان. بزان ره بیاره محل» من چند بار جمله را خواندم تا متوجه شوم منظور از «بزان» همان «بزها»ست. هم‌چنان که گفته شد چنین زبان‌هایی عمدتا در گفتار موجودیت می‌یابند، نه در نوشتار.
شیون فومنی، شاعر مردمی گیلانی خیلی هوشمند بود که شعرهای گیلکی‌اش را چاپ نمی‌کرد؛ به صورت صوتی منتشر می‌کرد. وقتی علیخانی در روایت داستان می‌خواهد لحن گفتاری مردم میلک را حفظ کند اشتباهات عجیب و غریبی در متن داستان به چشم می‌آید!
«هر وقت می‌آمد یکی دو تا بز و گوسفند قربانی می‌کرد...»
«پارچه گل گل منگلی که رویش بود، برداشت و آور کشید روی شرکبل رجب»
در هر دو مثال بالا «را‌»‌ی پس از مفعول جا افتاده است. چون نویسنده لحن گفتاری را بدون ویرایش وارد متن کرده است.
از این نمونه‌ها در کتاب زیاد دیده می‌شود. اگر این اتفاقات در دیالوگ‌ها می‌افتاد، می‌شد آن را به پای زبان محاوره گذاشت. اما راوی داستان که دانای کل است، با همین زبان حرف می‌زند و حتی وقتی می‌خواهد با زبان فارسی هم حرف بزند، در دام قواعد نانوشته‌ی گویش مردم میلک گیر می‌افتد.
نویسنده با استفاده از گویش مردم میلک خواسته است داستان را بومی‌تر کند. ولی آیا استفاده از زبان آن منطقه برای بومی شدن داستان‌ها کفایت می‌کند؟ و یا اصلاً سودی به داستان می‌رساند؟ واضح است که حتی خواننده‌ی ایرانی باید دیالوگ‌ها را در ذهن خودش به زبان فارسی ترجمه کند. مخاطبان واقعی این گویش‌های منطقه‌ای، صرفاً مردم همان منطقه هستند. چه بسا امروزه نسل جدید مردم میلک هم چندان متوجه‌ی شیوه‌ی حرف زدن پدران و مادرانشان نباشند.
محدود بودن مخاطب این زبان‌ها را با یک مثال توضیح می‌دهم. در گیلان به دلیل تراکم جمعیتی ناشی از کمبود زمین، شهرها به فاصله ۱۰ تا ۱۵ کیلومتری هم شکل گرفته‌اند و به همین دلیل در مسیر حدود صد و چند کیلومتری مرکز گیلان تا شرق این استان، حدود ۱۰ شهر وجود دارد و عجیب این‌که مثلا گویش مردم لشت‌نشاء با گویش مردم کوچصفهان که کمتر از ۱۵ کیلومتر از هم فاصله دارند، بسیار فرق دارد و چه بسا کاملاً حرف همدیگر را متوجه نشوند. بنابراین گویش محلی این مناطق، مخاطبان خیلی محدودی دارد.
ولی آیا صرفاً با استفاده از زبان بومی می‌توان داستان بومی نوشت؟ قطعاً استفاده از زبان بومی یکی از معمولی‌ترین ابزار برای این کار است. نویسنده می‌تواند با زبان سلیس فارسی و البته با خلق شخصیت‌ها و فضاهای متعلق به یک منطقه، داستان مردم آن منطقه را بنویسد. و البته از بعضی ظرفیت‌های موجود در گویش محلی استفاده کند. کاری که یوسف علیخانی تنها در یکی دو سطر انجام داده است.
به طور مثال در داستان «گوچال»، راوی درباره‌ی پسر حسن که تازه مرده است می‌نویسد: «پسرک، هزار سال بود که مرده بود» (صفحه‌ی 38)
در اینجا نویسنده از امکانی در گویش محلی مردم میلک استفاده می‌کند و با اجتناب از وجه تغزلی، ساختی هنرمندانه از جمله را ارائه می‌کند. در ساختار معمولی زبان فارسی عمدتاً با عباراتی نظیر «انگار که» یا «مثل این که» اعتباری ثانویه به مقصود می‌دهند که نویسنده این داستان، به خوبی از این آفت عبور کرده است.

اژدهاکشان، پژوهش یا داستان؟
دغدغه‌ی یوسف علیخانی به عنوان یک پژوهشگر برای حفظ فرهنگ عامه در تقابل با هجوم فرهنگ مدرن شهری قابل تقدیر است. اما صرفاً به عنوان یک پژوهشگر، نه نویسنده. او وقتی می‌خواهد داستان بنویسد، باید نگاه انتقادی و گاه بی‌رحمانه‌ای به این فرهنگ‌ها داشته باشد.
علیخانی به دلیل تعلق خاطر به میلک و فرهنگ مردم آن منطقه، صرفا ناقل قصه‌های شفاهی است. این قصه‌های شفاهی در «اژدها‌کشان» هنوز به ادبیات تبدیل نشده‌اند. شاید تنها بتوان آن‌ها را به عنوان یکی از داستان‌های فرعی یک داستان پذیرفت؛ ولی عدم پرداخت شخصیت و نگاه سرشار از شیفتگی نویسنده سبب شده است که این کتاب به یک کتاب پژوهشی تبدیل شود.

***
اژدهاكُشان - مجموعه داستان - يوسف عليخاني

Labels: ejdehakoshan

Labels: ejdehakoshan

ساير محمدي: يوسف عليخانى كه با افسانه هاى عاشقانه بومى كارش را در حوزه داستان نويسى شروع كرد، به تازگى مجموعه اى از داستان هاى كوتاه خود را تحت عنوان «اژدهاكشان» به دست چاپ سپرده است.
عليخانى در اين داستان ها با تلفيقى از زندگى مردم شهر و روستا و نگاه سنتى و مدرن داستان هايى خواندنى و جذاب خلق كرده است و بسيارى از واژگان بومى و فرهنگ عامه را وارد اين داستان ها كرده است.
ناشر اين كتاب مؤسسه انتشارات نگاه است.

نسخه پيدف - روي عكس كليك كنيد

***
اژدهاكُشان - مجموعه داستان - يوسف عليخاني

Labels: interview

Labels: ejdehakoshan

اگر "میلک" را از شما بگیرند، از کجا داستان می نویسید؟

راستش هيچ وقت فكر نكردم كه اگر ميلك را از من بگيرند، از كجا داستان خواهم نوشت. چون مثل اين مي ماند كه شما مشغول كاري هستيد و هيچ وقت فكر هم نمي كنيد از شما بگيرند و در آن هوا نفس مي كشيد. من هم در ميلك ِ داستان هايم نفس مي كشم و خب طبيعي است هيچ وقت فكر نمي كردم اين هوا را از دست بدهم اما اينطور هم نيست كه اگر اين هوا را از من بگيرند خفه بشوم. نه. مثل همان كار پيدا كردن از نو مي ماند.
من دارم نفس مي كشم و ميلك، ظرفي است كه مدتي براي نفس كشيدنم ساخته ام وگرنه تمام زندگي ام كه ميلك نيست.
باور كنيد هر وقت به زادگاهم ميلك مي روم تا يكي دو ماه هيچ چيز نمي توانم درباره اين توده سنگ و درخت و آدم بنويسم. بعد شك مي كنم كه آيا اين چيزهايي كه من به اسم ميلك نوشته و مي نويسم واقعا در چنين جايي اصلا امكان بروز پيدا مي كند؟
بعد يك مدتي كه باز مي روم در تنهايي ام. باز مي گردم به خلوتم. آدم ها را در ذهنم دوباره سازي كه مي كنم آن وقت دستم مي رود به نوشتن. اتفاقا آدم هايي را در ذهنم مي سازم كه مثلا در سفر آخرم در ميلك واقعي ديده ام. اما بيني يكي را مي گيرم و مي چسبانم به سر يكي ديگر و داس يكي را مي دهم دست يكي ديگر و اين را برمي دارم مي برم خانه آن يكي ديگر كه نمد انداخته و سماور نفتي و قوري چيني اش كنار ديوار كاهگلي است و ...

میلک داستانهایتان روستای عجیبی است که به گمان من وهم زده هم نیست. مرزی میان واقعیت و خیال. این میلک چگونه ساخته می شود موقع نوشتن؟ و اگر نباشد...

در واقع مي خواهم بگويم ميلك داستان هاي "قدم بخير مادربزرگ من بود" و "اژدهاكشان" به هيچ وجه ميلك، روستايي از روستاهاي رودبار و الموت قزوين نيست. ميلكي است كه هر روز دارد در داستان‌هاي من بزرگ و بزرگتر مي شود. مي دانيد چرا؟ چون نويسنده اين داستان ها مدام دارد به سيصد و شصت پارچه آبادي ديگر رودبار و الموت مي رود و برمي گردد. دارد مي رود به روستاهاي طالقان. مي رود به روستاهاي رودبار زيتون. مي رود به روستاهاي اشكورات. مي رود به گيلان و مازندران و خراسان و كرمان و آذربايجان و شيراز و ... ايران و آسيا و ... بعد آن وقت است كه خواندني مي شود حكايت اين ماجراي ميلك خيالي براي آن عكاس كه بلند شده بود براساس داستان هاي قدم بخير رفته بود ميلك واقعي و مي خواست عكاسي كند از جاهايي كه مه سر مي خورد از تابلوي پيچ در پيچ البرزكوه و آن اناربوته هزارپستان و ... وقتي گفت كه مي خواهد براساس اين داستان ها عكاسي كند چيزي نداشتم بهش بگويم. بعد هم بلند شد و رفت و آن همه سختي كشيد تا رسيد به مشتي خاك و سنگ و آتشي كه از آسمان مي باريد و وقتي برگشت توپيد كه مسخره كردي ما رو با اين "ميلك"ت.
خنديدم و گفتم: چي رو مي گي؟
گفت: اين جايي كه من رفتم هيچ ربطي چرا پس به ميلك داستان هاي تو نداشت؟
خنديدم فقط. كار ديگري هم مي توانستم بكنم به نظر شما؟
اما برگردم به سوال شما. ميلك را - به معنايي كه در ذهن شماست – اگر از من بگيرند، ميلك ديگري مي سازم كه اين دفعه ممكن است اسمش ديگر ميلك هم نباشد،ا يك چيزي مي گذارم مثل "بلك جان" يا "ملك جا" يا ...

ببینید من در این گفتگو تصمیم دارم از دل داستان های شما به تئوری هایی که می خواهم برسم. اول اینکه در نگاهی پرسش گر به داستان های دو مجموعه شما که بسیار هم کمک می کنند، به چند منطق رسیده ام که مهم ترین آنها ابزار قدرتمند زبان برای بومی نویسی است. گاهی آنقدر غلیظ که نیاز به زیرنویس داریم و گاهی روان و سیال. منهای بحث آزمون و خطای نویسنده، فاکتور زبان چه نقشی در هویت داستانی بومی دارد؟

زبان چيزي است كه اگر نبود حالا من و شما شايد داشتيم نقاشي مي كشيديم روي زمين تا به هم حالي كنيم كه چه مي خواهيم بگوييم. اين نقاشي كشيدن هم مي تواند بسيار ساده و معمولي باشد و هم مي تواند نشان از توانايي نقاشش داشته باشد و اين كه هم مفهوم را برساند و هم زيبا باشد و هم متفاوت. البته در نظر بگيرید كه اگر من يك جوري نقاشي ام به رخ بيايد شما احتمالا توي دلتان به من خواهيد خنديد كه طرف نيامده حرف بزند. حرفي براي گفتن ندارد، مي خواهد با اين شامورتي بازي، قدرتش را در نقاشي كردن نشان بدهد.
زبان هم مثل همان نقاشي كردن مي ماند. بعد من حالا دارم هنوز به همان نقاش زبان فكر مي كنم. وقتي من الموتي دارم حرف مي زنم دايره زباني و تصويري خاص خودم را دارم كه كاملا با دايره زماني و تصويري شماي مشهدي فرق مي كند. غير از اين است؟
من در چه محيطي بزرگ شده ام؟ شما چطور؟ اصلا راه را دور نكنيم. تصور كنيد هر دوي ما در همان مشهد شما زندگي كرده باشيم با اين تفاوت كوچك كه شما زن هستيد و من مرد. آيا دايره لغت و زبان ما فرق نخواهد كرد؟
اصلا گيريم هر دوي ما مرد. فقط با اين تفاوت كه شما دانشگاه قبول شده ايد و من نتوانسته ام و ناچار شده ام به بازار بروم و آنجا كار كنم.

تمام این ها لحن داستان را می توانند بسازند. منظور من زبان محکم بومی است که اتفاقا برخاسته از اقلیم هم هست.

راه را دور نكنيم. تئوري بازي هم كه قرار نيست بكنيم. درسته؟ زبان هر كدام از آدم ها هويت بومي و محلي و بكر و شخصي اوست كه كاش به جاي تلاش براي يافتن زبان قرص و محكم و استخوان دار براساس متون كهن و زبان ديگران، تلاش كنيم زبان خودمان را آرايش و پيرايش كنيم.
من در داستان هاي "قدم بخير مادربزرگ من بود" تلاشي كردم كه شايد هيچ شباهتي به تلاش هايم براي دست پيدا كردن به زبان مخصوص داستان هاي "اژدهاكشان" نداشته باشد.
در همان قدم بخير هم سه گونه متفاوت زباني دارم. مي خواهيد برايتان بازش كنم يا لااقل اشاره كنم كه يادتان بيايد؟
يادتان باشد در داستان هاي "مرگي ناره، ميلكي مار و كفتال پري" شيوه اي در بيان داشته ام كه به هيچ وجه شبيه داستان هاي "خيرالله خيرالله، رعنا، يه لنگ، كرنا و كفني" نيست. يا مثلا درنظر بگيريد شيوه اي كه اين دو گونه داستان ها روايت مي شوند آيا هيچ شباهتي به شيوه روايت دو داستان "قدم بخير مادربزرگ من بود و سمك هاي سياهكوه ميلك" دارد؟
در گونه اول بسيار از گويش الموتي استفاده كرده ام براي پيشبرد داستانم. حتي فقط به ديالوگ ها بسنده نكرده ام كه گاهي در متن روايت راوي هم كلمات الموتي ديده مي شود.
در گونه دوم دنبال راه و چاره اي مي گردم براي اين كه كمتر از اين شيوه استفاده كنم.
در گونه سوم، داستان ها كاملا با بيان و زباني غيربومي روايت شده اند؟
بعد در اژدهاكشان آمدم و هر سه گونه را كنار گذاشتم و سعي كردم با بيان و لحن نيمه محلي (توجه داشته باشيد مي گويم لحن محلي و نه زبان محلي)، داستان آدم هاي محلي را بنويسم.
اين ها به گمانم يعني زبان. من اگر توان داشته باشم به توان زباني خودم دست پيدا كنم، خيلي كار كرده ام، به جاي اين كه بيايم و حكم كلي بدهم براي اين و آن داستان نويس و شاعر.
اينطور نيست؟

به یک شگرد اشاره می کنم که در مجموعه قدم به خیر ... استفاده کردید. راوی برخی داستان ها از شهر آمده و به واسطه او بقیه هم فارسی حرف می زنند .به نوعی تعادل در دیالوگ برقرار کرده اید و این یعنی اهمیت به مخاطب. قبول می کنید که نقش مخاطب و فرو رفتنش در داستان عامل موفقیت یک داستان بومی است؟ یعنی گاهی باید با موج مخاطب حرکت کرد ؟

دقيقا. اين تجربه در دو داستان مجموعه اولم هست. اول در داستان خيرالله خيرالله و بعد در داستان رعنا. در اولي، افسونگر يا آن آدم خاص كه آورده اند تا مشكل مرگ و مير ميلك را تشخيص بدهد از مردم مي خواهد تاتي حرف نزنند و فارسي بگويند تا دعاها مستجاب شود. يا در داستان رعنا كه راوي، ديالوگ هاي محلي شخصيت را به فارسي برمي گرداند.
راستش را بخواهيد اولين داستان هاي من همان "قدم بخير مادربزرگ من بود" و "سمك هاي سياهكوه ميلك" بودند. لحن و زباني تهراني و شخصيت هاي ميلكي. اگر هم يادتان باشد در سمك ها و قدم بخير هنوز ردپاي، بازي هاي فرمي و زباني هم بود. درسته؟
بعد آمدم داستان هاي مرگي ناره و ميلك مار و كفتال پري را نوشتم. خودم چنان ذوق كرده بودم از خوب درآمدن شان كه به هيچ وجه حرف هيچ كس را گوش نكردم كه از زهر گويش محلي كم كنم.
اما بعد آمدم اندكي خودخواهي هايم را كم كنم يا به نوعي كلاه شرعي بگذارم سر خودم و خواننده ام و بعد رسيدم به اين ترفند كه اگر شخصيت ها فارسي حرف نزنند، دعاهايشان استجابت نمي شود.
در واقع دعاها همان ارتباط هاست.
حالا كه اين ها را دارم برايتان مي گويم، حكم اعتراف دارد. بايد داستان هاي قدم بخير را مي نوشتم. بايد رمان "زياريان" را مي نوشتم كه هرگز جرات نكردم منتشرش كنم. بايد داستان هاي مجموعه "اژدهاكشان" را مي نوشتم تا در مجموعه اي كه آماده انتشار كرده ام به زباني برسم كه دعاهايم ... ببخشيد داستان هايم اجابت شوند.

پس مخاطب برایتان مهم است.

موافقم با شما. مخاطب براي من خيلي مهم است و هميشه به انبوهي از خوانندگان فكر مي كنم و اصلا هم قصد ندارم آزارشان بدهم. اگر هم چنين كرده ام از همين جا صميمانه از همه آن ها عذرخواهي مي كنم و حاضرم هرطور كه مايلند تنبيه ام كنند. اما از خواندن داستان هاي ديگرم محرومم نكنند.

این روزها به محض اینکه درباره بومی نویسی صحبت می شود؛ بلافاصله اقلیم و آداب و رسوم و حتی آب و هوا و شاید دو قدم جدی تر، تاریخ منطقه به میان می آیند. یعنی انگار این ها نباشند داستان باید رو به قبله شود. اما در برخی داستان های شما می شود دید که با باورها و عقاید دست و پنجه نرم کرده اید. اشاره مستقیم می کنم به داستانهایی مثل "یه لنگ"، "تعارفی" ، "اوشانان" و شاید چند داستان دیگر. به نظر می رسد باورهای بومی تبدیل به عنصری داستانی شده اند. تاکید می کنم بر "عنصر داستانی" نه تکنیکی به نام رئالیسم جادویی. دوست دارم خودتان این بحث را بشکافید.

در واقع اگر درست فهميده باشم منظورتان اين است كه باورها خودشان داستان شده اند نه به آن گونه كه بوده اند بلكه به اين گونه كه حالا در كتاب مي بينيم.
اگر اينگونه است كه خب با شما موافقم. يك تلاش بود براي رهايي از بندي كه سال ها بود به پايم بسته شده بود. هيچ وقت ماجراي اين موجود عجيب غول پيكر كه قدش مثل قد درخت هاي تبريزي است و يك چشم دارد و دو دست و در كاسه چشمش، چراغ گذاشته اند گويي و بعد اين كه يك روزي مي آيد و يك زن ميلكي را مي گيرد و مي برد و عاشق زن هايي است كه روسري قرمز به سر دارند و چادرشب به كمر مي برند و ... هيچ وقت اين غول ِ غول پيكر و دوست داشتني از خاطرم نمي رفت. هر وقت مادرم را مي ديدم مي گفتم مامان! قصه يه لنگ چي بود؟ و او بي دريغ باز تعريف مي كرد كه مي دانستم هر بار يك چيزي به اين ماجرا اضافه مي كرد. نمي دانم كار من اشتباه است يا نه. من قصه يه لنگ را برداشتم و ازش داستان يه لنگ را درآوردم. آوردمش در محيط معاصر. زن امروزي را ساختم كه شوهرش رفته قزوين براي پيدا كردن كار و زن را تنها گذاشتم در محيط وهم آلود و تنهاي ميلك. خب مي خواستي چه اتفاقي بيفتد؟
يا "اوشانان" كه شما گفتيد. من هنوز نتوانستم با تمام تلاشم، "اوشانان" را بنويسم. ردش در تمام داستان هاي دو مجموعه ام هست. ببينيد چقدر اين كلمه ريشه دارد و وزن و آهنگ و استحكام. اوشانان كلمه اي است تركيبي: اوشان+ان. اوشان همان ايشان است و "ان" هم علامت جمع است. الموتي ها براي اين كه مي ترسند نامي از "از ما بهتران" ببرند، از آن ها به "اوشانان" ياد مي كنند. مدتي قبل داشتم فكر مي كردم چقدر من از اين ها مي نويسم و باز رها نمي شوم. انگار در هر داستانم به نوعي مي آيند و شايد زماني بتوانم كه نمي دانم مي توانم يا نه كه بنويسم شان.
داستان "كوكبه و ديولنگه" را يادتان مي آيد؟
خودم هم وقتي از اين كه كوكب (كوكبه) دختر دانش آموز ميلكي در پايان عشق و عاشقي اش با معلم روستا، كوكو (پرنده شبخوان) شد، حالم بد مي شود. اما كار ديگري هم مي توانستم بكنم؟ آيا من كاري مي توانستم بكنم كه آقاي معلم "ديولنگه" نشود؟

و همین نگاه است که داستان های روستای میلک را جدا می کند از داستانهای دهه چهل و پنجاه که فقط دغدغه های اجتماعی و تلنگرهای سیاسی ، فضای داستان را می ساختند. اینطور نیست؟

اولين نقدي كه درباره كتاب اولم خواندم و خوشحالم كرد، نقد آقاي عبدالعلي دستغيب بود كه خوب ديده بود و دقيقا به چيزي اشاره كرده بود كه شما اشاره مي كنيد. گفته بود نويسنده اين داستان ها نمي خواهد روستايي بسازد مانند روستاهاي داستان هاي دهه چهل و پنجاه و آن آرمان خواهي و داستان هاي سوسياليستي و مبارزه و ... نويسنده سعي كرده به درون آدم ها برود و نه حتي وهم آلود كند زندگي شان را كه اين زندگي وهم آلود را روايت كند.
من اعتقادي ندارم زندگي وهم آلود يا شاد يا غمگين است. نوع بيان ما از يك زندگي مي تواند به نوع نگاه ما بستگي داشته باشد. گاهي يك ارتباط ساده آپارتمان نشيني يا دوستي اينترنتي و وبلاگي را گونه اي تعريف مي كنم كه بعد خودم خنده ام مي گيرد كه راست گفته اند دروغ ترين گفته ها، زيباترين آن هاست.
من زندگي يك عده آدم ميلكي را كه حالا ديگر اصلا زنده هم نيستند براي خودم بازسازي مي كنم. وقتي كه من اين آدم ها را ديدم كمتر از هشت سال سن داشتم و حالا دارم فكر مي كنم طرف اگر در موقعيت رويارويي با يك خوك يا سياهي يا يك درخت و يا ... قرار مي گرفت به دليل تنهايي و پس زمينه ذهني اي كه داشته فكر نمي كرده ، موجودي است ترسناك و افسانه اي و ... ؟
به نوعي سعي كردم فقط اين روابط را براي خودم باز كنم. يك چيزهايي ذهنم را مشغول كرده بود كه حالا دارم آن ها را مي نويسم تا شايد به نتيجه اي برسم. همين.

گاهی ما در داستانهای شما با موقعیتی روبرو هستیم که خود شخصیتهای داستان که اغلب متعدد هم هستند، قصه را پیش می برند و کمی داستان را مبهم می کنند.یعنی روایت چند تکه شده و به همین دلیل تنها مخاطب خاص می فهمد به کجا خواهد رسید. از پازل روایت بیشتر بگویید.

متاسفانه اين فرم هست. خوشم هم مي آيد. چون اولين بار به اين فرم، زماني رسيدم كه يكي از اقوام فوت كرده بود و من زنگ زده بودم قزوين تا ببينم چه طور فوت كرده. مادرم يك چيزي گفت كه كاملا با گفته پدرم متفاوت بود و حرف هاي پدرم با حرف هاي برادرم و خواهرم و همسايه و عمو و خاله و ... تفاوت داشت. اين بود كه داستان "سيامرگ و مير" را نوشتم. يا داستان "اوشانان" يا ... بخدا يادم نيست ديگر.
اما از اين فرم خوشم مي آيد. فكر هم نمي كردم مخاطب اذيت بشود. به گمانم مي رسيد امكانات زيادي را براي خواننده دارم ايجاد مي كنم كه به جاي باور تك بعدي من راوي، از روايت ديگر روايان هم استفاده كند.

با نگاهی به کارنامه کاری شما می شود به این نتیجه رسید که داستانهای سانتی مانتال هم بلدید بنویسید. از همان هایی که در هر کارگاهی خوانده شود، همه هورا می کشند. برایم مهم است که بدانم چرا این فرم بومی نویسی را انتخاب کرده اید؟ یعنی انتخاب قالبی که می تواند برای یک نویسنده ریسک هم باشد.

نمي دانم منظورتان از داستان سانتي مانتال چيست؟ اگر جمله ديگرتان "همان هايي كه در هر كارگاهي خوانده شود، همه هورا مي كشند" را در نظر بگيرم. دو سوال كاملا جدا مي شود آن وقت؛ داستان هاي سانتي مانتال و داستان هاي كارگاهي.
زماني درباره سانتي مانتاليسم فكر مي كردم كه اگر معناي اين كلمه را "احساس گرايي" يا "توجه به احساس" در نظر بگيريم احتمالا همه ما آدم هاي احساساتي هستيم و اثر ادبي بدون احساس، مثل آدم بدون رگ و خون مي ماند.
اما داستان هاي كارگاهي. باز اين هم چند شق مختلف پيدا مي كند. يك نوع داستان هايي كه كاملا سنتي آموزش و بعد نوشته مي شوند. يك نوع داستان هاي معمول. يك نوع هم داستان هاي با فرم هاي وارداتي كه زماني مدرن مي گفتند و زماني پست مدرن و حالا را نمي دانم بخدا چي؟

نه ...سانتی مانتال را بگذارید کنار داستان های کارگاهی. دو نوع تعریف منظور من نیست. از همان هورا کشیدن ها بگویید.

متاسفانه زماني كه من شروع كرده بودم به خواندن داستان هايم در فضاي جلسات داستان خواني، اين مدها بود. وقتي داستان هاي روستايي و كارگري را در اين جمع ها مي خواندم با حذف ديگران روبه رو مي شدم. بعد شروع كردم به نوشتن داستان هايي با فرم هايي كه آن ها مي پسنديدند و از قضا هرچه نافهم تر مي شد، بيشتر از ديد آن ها فهميده مي شد و بعد هم مدام به چاپ مي رسيد.
بعد زماني يكي از دوستان گفت چند سالي است ازت توي مجلات و مطبوعات داستان مي خوانيم چرا چاپ شان نمي كني؟
باور كنيد دست گذاشت به جايي كه حسابي خوني بود. تا وقتي در مجله و روزنامه منتشر مي شدند زياد برايم مهم نبودند كه كار كردن در روزنامه اين حس را برايم داشته و دارد كه مطلب امروز ديگر فردا خواندني نيست و براي همين هم آرشيو اين مطالب از عقل به دور است اما كتاب؟
برايم كتاب يعني ماندگاري. يعني ماندن. يعني خودم. يعني يوسف عليخاني.

چرا با چند سال انتشار داستان و مطرح بودن در جلسات ادبی، هنوز به بودن و ماندن فکر نمی کردید؟

مي ترسيدم. آن همه داستان كه چاپ هم شده بود از من، هيچ كدام مال من نبودند. يك سري ادا و اطوار بود براي ديده شدن در جمع آن هايي كه آن ادا و اطوارها را برمي تابيدند.
شما راست مي گوييد در جامعه اي كه ادبيات به دو طبقه شمال و جنوب ِ شهري و روستايي تقسيم شده و هركس شهري بنويسد آدم مدرن و فهميده و درس خوانده و تحصيل كرده و با پرستيژي است و روستايي نويسي مساوي است با دهاتي بودن و همان اصطلاحات كليشه اي: پشت كوهي، بيسواد و ... بله در اين جامعه نوشتن از فضايي كه بومي شماي نويسنده به شمار مي رود، كاري است نامعمول و ريسك.
اگرچه اين بومي نويسي كه شما مدام به كار مي بريد براي من معناي خاصي مي دهد كه فقط محدود به روستا و اقليم خاص نمي شود.
به اعتقاد من كه درباره اين موضوع به طور مفصل در نمايشگاه كتاب درباره آن صحبت كردم. معتقدم هر نويسنده اي براي خود بوم، اقليم، محل و دنياي اختصاصي دارد كه با توجه به آن مي تواند انساني بينديشد و مفاهيم جهاني را مطرح كند.

الان که نمی دانم متاسفانه یا خوشبختانه همه می توانند داستان نویس شوند و الگوی نوشتن هم الحمدلله زیاد است! معضل بزرگی به نام دیده شدن وجود دارد. یعنی به هرحال در فضایی بسیار شلوغ؛ کتابی به اهالی داستان معرفی می شود. شما مدتهاست که عرصه ای مثل مطبوعات و دنیای بزرگ نت را هم تجربه کرده اید که مملو از نقد، تحلیل و معرفی است. پس باید خیالتان راحت باشد از این بابت. اینطور نیست؟

يك بار در يادداشتي در روزنامه همشهري نوشتم كه "بسياري فكر مي كنند چون نويسنده و مولف هستند، شان نويسندگي و تاليف به آن ها اجازه نمي دهد مانند يك روابط عمومي وارد عمل شوند و پس از انتشار كتاب شان، گام هاي موثري براي تبليغ آن بردارند. اگر شما از اين دسته هستيد، لطفا اين يادداشت را نخوانيد؛ چرا كه ممكن است نسبت به شان نويسندگي و تاليف صاحب اين نوشته، دچار ترديد شده و خداي ناخواسته به گناه غيبت گرفتار شويد".
حالا هم بر همان باورم. در آنجا شيوه هاي مختلف خودم را براي معرفي كتاب هاي خودم نوشته بودم. از خبررساني پيش و زمان و بعد از انتشار كتابم. از پخش كتابم و رساندن شان به دست منتقدان. از پيگيري و جمع آوري نقدها و يادداشت ها و تشكر از منتقدان و ...
اين كار را نه تنها به وسيله مطبوعات و روزنامه ها و جمع هاي خصوصي كه حالا هم از طريق اينترنت و وبلاگ انجام مي دهم و سعي مي كنم تا زماني كه بتوانم انجام بدهم.
مي دانيد چرا؟
چون اگر اين كار را نكنم معلوم نيست كس ديگري اين كار را انجام دهد. اين سيستم خبررساني، معرفي، نقد و اطلاع رساني اگر به خوبي و چنان كه بايد در جامعه وجود داشت، نيازي نبود من اين كار را بكنم اما وقتي نيست، بايد چكار كنم؟ از شما بخواهم اين كار را براي من انجام بدهيد؟ از كدام باند و گروه بخواهم كه من را زير بال و پرشان بگيرم كه بعد باج بدهم؟

پس خیالتان از بابت خودتان راحت است دیگر؟

هنوز هم خيالم راحت نيست. شش كتاب منتشر شده دارم اما باز براي كتاب جديدم در به در دنبال ناشر مي گردم. مي دانيد چرا؟ چون زير علم كسي هنوز سينه نزده ام.
بعد هم شايد اين چيزي را كه الان دارم به شما مي گويم بايد اول اين مبحث مي گفتم كه سوال شما هم نتيجه اين جو ناسالم است كه شيوه هاي معرفي كتاب در جهان را نمي شناسد. آيا غير اين است كه فلان نويسنده معروف پس از انتشار كتابش بلند مي شود و تور مي گذارد و به شهرهاي مختلف مي رود تا كتابش را معرفي كند. برايش جلسات مختلف داستان خواني و نقد و معرفي مي گذارند. در راديو و تلويزيون و ماهواره و مطبوعات درباره اش مي نويسند.
اما در ايران آيا اين طور است؟ آيا اين روند به طور سالم و عادي طي مي شود؟
باور كنيد نيست. اينجا من نوعي كتابم را درست معرفي مي كنم. كتابم ديده مي شود و خواننده را مشتاق ديدن كتابم مي كنم اما كتاب به دليل اين كه درست توزيع نشده، در دسترس نيست. در چنين شرايطي آيا باز من كاري مي توانم بكنم جز اين كه تعداد زيادي از كتاب هايم را با پول خودم بخرم و به دست علاقمندان اندكي كه مي شناسم برسانم؟

نگاه شما به داستان کوتاه از چه زاویه ای است؟ به رمانی درباره میلک هم فکر می کنید؟

من هيچ وقت نخواسته ام داستان كوتاه بنويسم. هر بار كه شروع كرده ام به نوشتن، به نظرم رسيده مصالح را آماده كرده ام براي نوشتن رماني درباره موضوعي در همان فضاي "ميلك" اما متاسفانه اغلب اوقات با نوشتن يك يا دو فصل، اين توانايي را در خودم نديدم و يا اين كه احساس كرده ام چه داستان كوتاه خوبي درآمده و به ناچار تسليم شده ام. اگر خواستيد مي توانم دانه به دانه داستان هايي را كه به قصد رمان نوشته ام برايتان رديف كنم.
فكر مي كنم نوشتن رمان، درباره يك محيط كوچك، نياز به تفكر، تجربه، تمركز و تحقيق بسيار دارد.
نزديك به ده سال از نوشتن اولين داستانم در فضاي "ميلك" مي گذرد و آن قدر مواد خام و موضوع درباره اين فضا جمع كرده ام كه خدا مي داند كي مي خواهم بنويسم. من اطلاعات كم ندارم براي نوشتن درباره اين فضا. مشكل من زمان است.
هنوز نتوانسته ام به خودم بياموزانم كه دو ماه پياپي در ساعتي مشخص يك موضوع را دنبال كنم كه اگر چنين شد، آن وقت با اطمينان خواهم گفت رمانم مورد علاقه ام را نوشتم.
نه كه تمرين نكرده ام، كرده ام كه رمان "زياريان" و رمان ناتمام "حسن مهاجر" هم از همين صيغه است. اما يكي ناتمام ماند و ديگري هم الكن.
متاسفانه شرايط ما را به گونه اي بار آورده كه ابن الوقت باشيم كه هرچه پيش آمد خوش آمد و زندگي با اين اوصاف، هرگز از من نوعي رمان نويس دقيق و منظم نخواهد ساخت. مگر اين كه تمام كارهايم را كنار بگذارم و يك سر بپردازم به اين موضوع و اگر اين كنم، ترديد ندارم نياز به تاييد كسي نخواهم داشت.

اگر به شما بگویند که تنها می توانید دو داستان برای ترجمه انتخاب کنید و بخواهید داستانهایتان را به کسانی معرفی کنید که نه تنها میلک که ایران را هم درست نمی شناسند، کدام داستانها را انتخاب می کنید و چرا؟

نمي دانم. من داستان خاصي توي ذهن ندارم. خب اين حرف شما آدم را ياد آن داستان "يك آدم مگر چقدر زمين مي خواهد" مي اندازد. خب دست من باشد. تمام داستان هايم را مي دهم. اما اين كه بگويند و محدودم بكنند كه فقط دو داستان. نمي دانم. شايد فقط حرف منتقدانم را گوش مي كنم كه با خواندن مجموعه ام نظر بدهند.
من داستان خاصي را پيشنهاد ندارم.
نه كه نتوانم. ادا درآوردن هم نمي خواهد. وقتي داستان هاي قدم بخير با نوشته شدن دو داستان "قدم بخير مادربزرگ من بود" و "سمك هاي سياهكوه ميلك" شروع شدند، مدام فكر مي كردم اين دو داستان بهترين هاي من هستند. بعد رعنا و كرنا و يه لنگ را نوشتم. اين ها بهتر خوانده شدند. در يكي دو جا هم به چشم آمدند اما من همچنان به "سمك هاي سياهكوه ميلك" فكر مي كردم. حتي اول قرار بود اسم مجموعه اولم به جاي "قدم بخير مادربزرگ من بود" همين سمك هاي سياهكوه ميلك بشود. اما نشد. جالب اين كه كتاب وقتي در معرض نقد ديگران قرار گرفت تازه متوجه سليقه ها شدم. هر كسي از داستان خاصي خوشش آمده بود. يكي دو نفر از "مرگي ناره" خوش شان آمده بود. خيلي از منتقدان از "كرنا" و "رعنا" و "يه لنگ‌" خوش شان آمده بود. يكي از كساني كه حرفش برايم حكم حرف آخر را داشته و دارد از "كفتال پري" تعريف كرد. اين بود كه من ماندم ميان اين همه سليقه و انتخاب. يادم مي آيد داستان "كفني" را يك نفس و شعرگونه نوشته بودم. با احساسي كه هنوز هم ادامه دارد اما اين داستان اصلا ديده و نقد نشد. در عوض داستان "آن كه دست تكان مي داد، زن نبود" ديده شد. ترجمه شد. نقد شد و هنوز درباره اش حرف زده مي شود.
يا همين مجموعه اژدهاكشان. من قبل از چاپ به چند نفر آدم معتمد و اهل داستان و نقد دادم كه درباره اش حرف بزنند. باز همان سليقه ها را ديدم. من از اين مجموعه يكي دو داستان را دوست داشتم اما جالب اين كه داستان هاي ديگر را تاثيرگذارتر ديدم. اسم نمي برم كه تازه منتشر شده و نمي خواهم پيش داوري بدهم اما اين ها كار من را در پاسخ دادن به سوال شما سخت كرده است.

بسیاری از نویسندگان، نقد و نظر را فقط گوش می دهند و این نکته مهمی است که شما براساس نقدها ونظرها ، حتی تصمیم می گیرید برای سرنوشت داستان های دو مجموعه تان.پس حتما سرنوشتی مشابه هم برای ترجمه داستانها رقم می خورد.

داستان هاي اين دو مجموعه، بسيار برايم آموزنده بودند. نه خود داستان ها كه نظراتي درباره شان شنيدم. عكس العمل آدم ها برايم خوشايند و يا ناخوشايند، كلاس درس بود براي نوشتن هاي بعدي.
اين اواخر درست زماني كه مي ترسيدم از اين موضوع كه اين داستان ها چطور مي خواهند ترجمه شوند يا اصلا قابليت ترجمه را دارند، شاهد ترجمه شدن چند تا از آن ها بودم.
بعد با مترجم ژاپني يكي دو داستانم كه صحبت مي كردم مي ديدم همان نظري را دارد كه مترجم آلماني دارد و هر دوي اين ها شبيه كسي حرف مي زدند كه به انگليسي، چند داستان از دو مجموعه را ترجمه كرده است. همه از بكر بودن فضا مي گفتند و اين كه داستان هايي در اين فضا براي خواننده هاي آن ها قابل تامل ترند.

یوسف علیخانی را به واسطه گفتگوها و فعالیتهای ادبی متفاوتی که دارد خیلی ها می شناسند. این شناختن ها چقدر می تواند به کوله بار نوشتن نویسنده ای کمک می کند که دنیایی خاص را برای داستانهایش انتخاب کرده است؟

اين روزها خيلي به اين موضوع فكر مي كنم. اوايل از اين كه چند سال از عمرم براي گفتگو با نويسنده ها گذشت، خيلي احساس غبن و افسوس مي كردم كه كاش اين سال ها نشسته و نوشته بودم.
بعد حسرت خوردم به دوراني كه يك سال و اندي دنبال قصه عزيز و نگار گشتم.
بعد ياد سه سالي افتادم كه با افشين نادري، پاي پياده روستا به روستا مي رفتيم و قصه جمع مي كرديم كه دست آخر دو جلد گردن كلفتي به اسم "قصه هاي مردم رودبار و الموت" آماده شده براي چاپ.
بعد ياد دوره مجله ادبي قابيل افتادم. بعد دوره وبلاگ نويسي ام در "تادانه". بعد ياد مصاحبه هايي افتادم كه براي سايت سخن يا براي روزنامه ها مي گرفتم يا و يا و يا ...
يا اين همه سفر كه مي روم و مدام عكس مي گيرم. اصلا چرا عكس مي گيرم؟ چرا اين همه با يك كنجكاوي بلند مي شوم تا فلان پيرمرد را در دورترين روستاي شمال غربي ايران پيدا كنم يا فلان پيرزن را در كوير يا ...
يا حتي كتاب هايي كه براي گذران زندگي نوشته ام مثل ابن بطوطه و صائب تبريزي و حسن صباح و خروسخوان.
شايد اگر اين ها نبودند به اين نتيجه نمي رسيدم كه حالا من فقط بيست و اندي داستان كوتاه دارم در دو مجموعه داستان به اسم هاي "قدم بخير مادربزرگ من بود" و "اژدهاكشان" و يك دو جين داستاني كه آماده كرده ام براي مجموعه بعدي ام.

به نقل از اينجا

اژدهاكُشان - مجموعه داستان - يوسف عليخاني

Labels: interview